Goltz Adam (1817–1888), działacz społeczny ziemiański. Syn Jana, lekarza domowego Czartoryskich, od r. 1825 właściciela ziemskiego. Ur. 12 X w Sieniawie, kończył szkoły w Warszawie, studiował filozofię w Berlinie, uczęszczał też na uniwersytet w Greifswaldzie. W r. 1839 bawił w Paryżu, gdzie odnowił kontakty z rodziną Czartoryskich. Wróciwszy do kraju, objął majątek Puczyce na Podlasiu. W r. 1842 należał do spółki założycieli „Roczników Gospodarstwa Krajowego”; brał udział w następnych latach w tzw. zjazdach klemensowskich, zajmujących się modernizacją gospodarki majątków ziemskich w Królestwie. W „Rocznikach” i w „Bibliotece Warszawskiej” ogłosił w l. 1842–4 kilka rozpraw na tematy agronomiczne. Po przerwie spowodowanej okresem rewolucji i represjami wrócił w r. 1854 do pracy w spółce «rocznikowej», popierając m. i. sprawę założenia folwarku doświadczalnego pod Warszawą. Należał w r. 1857 do założycieli Tow. Rolniczego, brał udział w opracowaniu jego ustaw i jako członek Komitetu z reguły przedstawiał na ogólnych zebraniach lutowych sprawozdania roczne z działalności Towarzystwa. Na sesji 1860 r. miał referat o robociźnie najemnej na folwarkach. Publikował znów dużo: o ochronkach wiejskich, oświacie ludowej, o sytuacji robotników rolnych; ogłosił w r. 1861 Rady gospodarskie dla użytku wieśniaków w celu przeciwdziałania chłopskiemu ruchowi oporu. Jego rozprawa O położeniu obecnym właścicieli ziemskich (1862) była miarodajną wypowiedzią grupy «klemensowczyków» za uwłaszczeniem, przy odszkodowaniu dziedziców przez chłopów. W drugim artykule, pt. Pogląd na obowiązki osób powołanych przez wybory współziomków, G. dawał szkicowy zarys programu pracy organicznej.

Po wypadkach lutowych 1861 r. G. brał udział w montowaniu na prowincji sieci ziemiańskich «mężów zaufania», wszedł też we wrześniu t. r. do pierwszej, efemerycznej władzy partii «białych». Wraz z innymi członkami Komitetu rozwiązanego Tow. Rolniczego należał do grona opiniodawców ukazu o okupie i ukazu o oczynszowaniu z urzędu, opracowanych przez Wielopolskiego. Zasiadał także w Radzie Wychowania Publicznego przy Komisji Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. i jeździł do Saksonii dla zwiedzenia tamtejszych zakładów naukowych. W r. 1862 trzymał się raczej z dala od Dyrekcji «białych», jednakże w początku 1863 r. wszedł w stosunki z Hotelem Lambert; w marcu i kwietniu t. r. informował w raportach Paryż o sytuacji powstania. W końcowym okresie walki zbrojnej bawił za granicą; wrócił do Warszawy jesienią 1864 r. Czynny był jeszcze w Radzie Wychowania i zabierał głos w kilku rozprawach (1865–9) na tematy oświatowe, m. i. wychowania kobiet. W latach popowstaniowych poświęcał więcej czasu Tow. Kred. Ziemskiemu, obierany stale do jego władz jako radca, począwszy od r. 1854. Od r. 1872 był współwłaścicielem czasopisma „Zorza”, redagowanego poprzednio przez J. Grajnerta. Brał udział w wydawnictwie „Zbioru praw i przepisów Tow. Kred. Ziemskiego” (1881–6) oraz „Pamiętnika Tow. Kred. Ziemskiego” (1884). Pracował też w Tow. Popierania Przemysłu i Handlu, w Warszawskim Tow. Dobroczynności i innych organizacjach społecznych; zabiegał w r. 1880 o założenie Tow. Przyjaciół Dzieci, interesował się sprawami ochron i czytelni ludowych. Drukował na ten temat rozprawy w „Kronice Rodzinnej” i „Wieku”; w r. 1879 wszedł do redakcji „Niwy”, gdy pismo to przeszło na pozycje konserwatywne; z kolei współpracował ze „Słowem”, gdzie też ogłosił na krótko przed śmiercią (1888) Listy o konserwatyzmie. Stawiał sobie w nich za cel przebudzenie w ziemiaństwie poczucia odpowiedzialności za losy kraju. W „Encyklopedii Wychowania” (III 1885) zamieścił rozprawę, pt. Czyn, nawiązującą do filozofii Cieszkowskiego, którego osobiście poznał jeszcze w czasie studiów. Pozostawił w rękopisie pamiętniki podróży po Europie. Zmarł w Warszawie 21 VI 1888 r.

Podobizny: „Tyg. Illustr.” i „Kłosy” 1888; – Godlewski S., (Bibliografia prac G-a), „Słowo” 1888 nr 139; W. Enc. Ilustr.; – Chmielowski P., Zarys najnowszej literatury pol., W. 1895 s. 170; Grabski W., Historia Tow. Rolniczego, W. 1904 I 118, 121, 164 II 3, 15, 34 n., 74, 184, 196, 221, 232, 311, 370, 418 n., 421; Hulewicz J., Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX, Kr. 1939; Kieniewicz S., Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym, Wr. 1953; Lutyńska K., Ideologia czasopism rodzinnych Król. Pol. w l. 1860–1880, „Przegl. Nauk Hist. i Społ.” T. 7: 1956 [druk.] 1958 s. 290–291, 297, 309–313, 319-320; Michałowska B., Pierwsze dziesięciolecie „Tygodnika Ilustrowanego”, Pozytywizm, Cz. 2, Wr. 1951; Przyborowski W., Historia dwóch lat, Kr. 1892–5 I 147, II 303, IV 340; Rewieński S., Nasi gospodarze, „Tyg. Powsz.” 1884; Suchodolski B., Kultura i osobowość, W. 1935; Wrotnowski A., Porozbiorowe aspiracje narodu pol., Kr. 1898 s. 306; – Gieysztor J., Pamiętniki z l. 1857–65, Przedm. T. Korzon, Wil. 1913; Jenerał Zamoyski, P. 1918 IV; Kraszewski J. I., Kronenberg L., Korespondencja, Kr. 1929; Wilska S., Pamiętnik o I. Chmieleńskim, Wr. 1952; Zeznania śledcze o powstaniu styczniowym, Wr. 1956; – „Kłosy” 1888; „Tyg. Illustr.” 1888; – B. Czart.: rkp. nr 5685 s. 527, nr 5739 s. 357, 395; B. Jag.: rkp. 6504 IV k. 78 (Listy G-a w korespondencji Kraszewskiego); B. Ossol.: rkp. 5247/1 s. 715 (Korespondencja St. Nowińskiego).

Red.